شاید برای بسیار افراد این سؤال پیش آمده باشد که علت معتاد شدن افراد چیست؟ و چرا افراد به این معضل خطرناک روی می آورند؟ در پاسخ باید گفت اعتیاد می‌تواند در هر فرد دلیل متفاوتی داشته باشد. در واقع دلایل متعددی برای این مشکل وجود دارد. ممکن است شخصی به دلیل مشکلات روحی و درونگرایی بیش از حد، دچار اعتیاد شود و یا شخصی دیگر به دلیل علاقه به شکستن قانون و برای ساختار شکنی به اعتیاد روی آورد. به طور کلی، ویژگی‌های روحی و روانی و شرایط محیطی مانند خانواده، محله، دوستان در شکل گیری این امر مؤثرند. علاوه بر این، اتفاقات ناگواری که ممکن است در طول زندگی فرد به وجود آید، می تواند علت معتاد شدن افراد باشد. گاهی نیز بدون هیچ مشکلی و فقط برای درک تأثیر مواد و یک تفریح گذرا، فرد آن را امتحان کرده و درگیر آن می شود.
چه عواملی باعث اعتیاد به مواد مخدر می شود؟
به طور کلی، عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و روانی از علل و عوامل اعتیاد به مواد مخدر و معتاد شدن افراد است. ولی با مدیریت صحیح رفتار و آموختن روش تعاملات خانوادگی و اجتماعی و کنترل بر رفتار می‌توان تأثیر عوامل منفی مؤثر در اعتیاد را تا حد زیادی کاهش داد. گاهی نیز عوامل اجتماعی مانند شیوع فقر، بیکاری، مشکلات اقتصادی و یا تشنجات خانوادگی مانند عدم تفاهم، طلاق و… باعث سوق دادن فرد به سمت اعتیاد می شود. که باز هم با راهکارهای بهینه می‌توان جلوی این مشکل را گرفت. از دیگر عواملی که باعث اعتیاد به مواد مخدر می‌شود، موارد زیر هستند:
1- ژنتیک از علل معتاد شدن افراد
ژنتیک می‌تواند بر تک تک رفتارهای انسان تأثیر گذار باشد. حتی اعتیاد نیز می‌تواند متأثر از ژنتیک باشد. ژن برخی افراد، علاقه و کشش زیادی به سمت مواد مخدر دارد. به همین دلیل، احتمال اعتیاد در آنها بیشتر است. پس نیاز به مراقبت بیشتری دارند. بیشتر این افراد در خانواده سابقه وجود عضو معتاد نیز دارند.
2- محیط
یکی دیگر از عواملی که تأثیر بسزایی در اعتیاد به مواد مخدر دارد، محیط است. زندگی در محیطی که افراد معتاد زیادی در آنجا وجود دارد و یا خانواده ای که عضو معتاد دارد، احتمال اعتیاد فرد را افزایش می دهد. این عامل همچنین نقش بسزایی در اعتیاد زنان و کودکان دارد.
3- ضعف مهارت های اجتماعی فرد
متأسفانه محیط و جامعه امروزی آلوده است. حتی زندگی در سالم ترین محیط ها هم نمی تواند به طور کامل شخص را از مواجه با افراد معتاد و مصرف کننده ها مصون نگه دارد. در این شرایط خود فرد باید مهارت نه گفتن را داشته باشد. تقویت این گونه مهارت ها در کاهش اعتیاد تأثیر گذار است. در واقع می توان گفت بالا بودن قدرت و مهارت های اجتماعی و آگاهی از نحوۀ برخورد با افراد خلافکار و در نهایت دوری کردن از چنین افرادی، می تواند تا حدّ زیادی فرد را از دام اعتیاد برهاند.
4- معتاد شدن افراد به دلیل مشکلات خانوادگی
مشکلاتی که در خانواده‌ها به وجود می آید، شرایط روحی و روانی فرد را نا بسامان می کند. از عوامل اعتیاد است. از جمله این مشکلات مشاجره، طلاق، اعتیاد پدر یا مادر، خیانت، فوت عزیزان و.. است.
خانواده نقش اساسی در گرایش و یا عدم گرایش افراد به سمت مواد مخدر دارد. به عنوان مثال هستند کسانی که برای فرار از شرایط بعد از طلاق و یا پر کردن خلاء های عاطفی خود به سمت مواد مخدر روی می آورند. همچنین از دیگر اثرات طلاق در خانواده و ارتباط آن با اعتیاد، می‌توان به پناه آوردن فرزندان به مواد مخدر اشاره کرد.
همچنین یکی دیگر از عواملی که ممکن است فرد را به سمت اعتیاد سوق دهد، مرگ عزیزان به خصوص پدر یا مادر می باشد. چراکه غم و رنج ناشی از فقدان عزیزان، باعث ایجاد افسردگی شده و این امر ممکن است شرایط را برای روی آوردن به مواد مخدر فراهم آورد.
گاهی خیانت در خانواده به خصوص در میان زن و شوهرها، باعث معتاد شدن فرد مقابل می‌شود. گاهی نیز اعتیاد زن یا شوهر، سبب خیانت طرف مقابل خواهد شد. در نتیجه میان خیانت و اعتیاد رابطه مستقیم برقرار است.
به طور کلی، برخی از افراد برای فرار از مشکلات و معضلات عاطفی در خانواده خود، بهترین راه را استفاده از مواد مخدر دانسته و متأسفانه در دام آن گرفتار می شوند. اغلب این افراد پس از مدتی از این عمل پشیمان می شوند. اما افسوس که برای رهایی از آن راه سخت و طاقت فرسایی را باید طی نمایند.
چه عواملی باعث اعتیاد نوجوانان می شود؟
نوجوانی سنّ شروع به تعاملات اجتماعی و در عین حال دوره‌ای حساس است. نوجوانان در این زمان، دوستان متعددی پیدا می کنند و با افراد زیادی در تعامل هستند. اگر مهارت های ارتباطی صحیح را نیاموخته باشند، ممکن است دچار مشکل شوند. در این میان، اعتیاد در کمین است! یکی از عواملی که باعث اعتیاد نوجوانان می شود، نحوه نادرست روابط اجتماعی آن ها است.
یک علت معتاد شدن نوجوانان، گاه ترغیب دوستان و عدم اعتماد به نفس است. نواجوانی که معتاد می شود، در واقع مهارت نه گفتن را نداشته و می‌خواهد مانند جامعۀ معتاد و ناسالمی باشد که در میان آن قرار گرفته است. می‌توان گفت تأثیر دوستان یکی از عوامل اصلی اعتیاد در بین نوجوانان و جوانان است. تقویت مهارت‌های ارتباطی تأثیر منفی این عوامل را کاهش می‌دهد.
همچنین خانواده و تربیت والدین، شرایط سلامت خانواده و آرامش روانی نوجوانان، در اعتیاد آنان نقش دارد. در خانواده‌هایی که اختلاف و تعارض شدید میان والدین وجود دارد، احتمال اعتیاد نوجوانان بالاتر خواهد بود. علاوه بر این، سابقه اعتیاد در میان سایر اعضای خانواده نیز یکی دیگر از عوامل کشش نوجوانان به سمت اعتیاد است.
به طور کلی، وجود نابسامانی‌های متعدد در خانواده می‌تواند سبب ایجاد تمایل به مواد مخدر و یا حتی روان گردان‌ها در میان نوجوانان گردد. وجود رفتارهای سوء، انحرافات جسمی و روحی، افسردگی، عدم وجود محبت کافی، مسائل اقتصادی، بی توجهی، تنش و اختلاف میان والدین و … از این دست نابسامانی ها به شمار می آید.
آسیب‌های اعتیاد بر خانواده و جامعه بسیار عمیق است. حل مشکلات خانوادگی، بالا بردن سطح فرهنگ و کیفیت زندگی و نیز تربیت صحیح می تواند تا حدّ بسیار زیادی از وقوع اعتیاد نوجوانان جلوگیری به عمل آورد.
دلایل فکری و روانی اعتیاد
بیماری های روحی و روانی، مشکلات ناگوار مانند مرگ و یا طلاق، اختلالات عصبی و .. می تواند دلایل فکری و روانی اعتیاد باشد. در این شرایط بحرانی اگر فرد از روحیه قوی بر خوردار نبوده و یا راهکار درست مبارزه با مشکلات را نداند امکان گرایش به اعتیاد افزایش می یابد. در واقع این افراد اعتیاد را راه حلی برای مشکلات خود می دانند که برای مدتی اضطراب و تشنج به وجود آمده را کاهش دهد. متأسفانه یک علت معتاد شدن افراد این است که برای مدتی کوتاه، فشارهای روانی را کاهش داده و بعد از آن وابستگی به مواد به وجود می آید و اضطراب و اختلالات روانی چند برابر قبل بروز خواهد کرد.
سخن آخر
همانگونه که مشاهده کردید، علت معتاد شدن افراد به شرایط و دلایل مختلفی بستگی دارد. اما شاید وجود مشکلات و معضلات روحی در زندگی، از مهمترین دلایل به شمار آید. اگر چه فقر و بیکاری و مشکلات متعددی که به وجود می آید انکار ناپذیر است. ولی با مدیریت صحیح، در شرایط بحرانی باید این آگاهی را در افراد ایجاد کرد که اعتیاد نه تنها مشکلات را رفع نمی کند، بلکه مشکلات جدید و بسیار وخیم تری با خود همراه خواهد داشت.
