اکثر افرادی که، به بیماری اعتیاد مبتلا شده اند در ابتدا فقط به صورت تفننی به کشیدن مواد رغبت داشته اند و به مرور بدن آن ها به کشیدن مواد عادت کرده و هر بار نیز مقدار مصرفی آن ها افزایش پیدا می کند. تأثیر اعتیاد بر خانواده فرد معتاد، موجب سرکوب احساس شادی و طروات اعضای خانواده می‌شود. تأثیر اعتیاد بر همسر و فرزندان، بی اعتمادی شدید همسر و احساس ناامنی در فرزندان را به همراه دارد. هر چه شدّت این بلای خانمان سوز بیشتر می‌شود، آثار آن بر خانواده فرد معتاد نیز بیشتر نمایان می گردد. معمولاً زمانی خانواده فرد بیمار متوجه اعتیاد شخص می شوند که فرد به طور کامل در اعتیاد غرق شده است. وخامت این بیماری خانمان سوز زمانی آغاز می شود که، تمام فکر و ذکر فرد معتاد، خرید و مصرف مواد می شود و به مرور بیمار از دامان خانواده دور و به اعتیاد نزدیک و وابسته تر می‌شود.
اعتیاد و تأثیر آن بر خانواده
تأثیر اعتیاد بر خانواده فرد معتاد به گونه ای است که موجب سرکوب احساس شادی و طروات اعضای خانواده می‌شود. زمانی که اعضای خانواده احساسات خود را بیان نمی کنند، به مرور کم صحبت تر از گذشته خواهند شد. از طرفی، مسائل و مشکلات ناشی از اعتیاد، اعضای خانواده را از هم دور می کند. صمیمیت و محبت ها روز به روز کمرنگ شده و کانون خانواده گرمای خود را از دست می دهد. این حالات به ویژه زمانی که پدر یا مادر خانواده معتاد باشد، جلوۀ بیشتری دارد. در این صورت فرزندان مشکلات و مسائل خود را بجای آنکه در محیط خانواده رفع کنند، آن را به خارج از محیط خانه می برند و همین امر زمینه ساز مشکلات و ناهنجاری هایی برای فرزندان خواهد شد.
از دیگر آثار اعتیاد بر خانواده ها، پنهان کردن مسائل مختلف از یکدیگر است. بنابراین، فرد معتاد پنهان کاری را پیشۀ کارهای خود می کند و صداقت از بین می رود. مشکل اساسی و مهمی که بعد از مطلع شدن اعضای خانواده در مورد داشتن اعتیاد فرد به مواد پیش می آید، تغییر رفتار و خلق و خوی اعضای خانواده نسبت به فرد معتاد است. در ادامه برخی از تغییرات احساسات و عواطف را در خانواده فرد معتاد بیان می نماییم:
1- احساس گناه
از جمله عوامل تأثیر اعتیاد بر خانواده فرد معتاد احساس گناه است. با پی بردن اعضای خانواده به اعتیاد عزیزشان این تصور که شاید رفتار و گفتار های گذشته آن ها باعث اعتیاد شده است را به وجود می آورد. این احساس ممکن است که باعث ترحم و مهربان شدن اطرافیان با فرد معتاد شده و فرد را به ادامه دادن مصرف مواد تشویق می کنند.
2- احساس خشم، از آثار اعتیاد بر خانواده
هنگامی که هر روز اعضای خانواده با مشکلات و رفتارهای مختلف و جدیدی از فرد معتاد رو به رو می شوند احساس خشم و آزردگی می کنند. در این شرایط اعتیاد در خانواده فرد معتاد، خود را با خشم و نگرانی نشان می دهد. این خشم و نگرانی بابت این است که، نمی توانند مانع مصرف روز افزون فرد معتاد شوند.
3- احساس انکار و شرمندگی
انکار و شرمندگی از دیگر موارد تأثیر اعتیاد بر خانواده است. چرا که در صورت معتاد شدن یکی از اعضای خانواده، بروز احساسات ناخوشایند به اشکال گوناگون خود را نشان می دهد. در چنین شرایطی سایر اعضای خانواده، به جای درک کردن فرد معتاد او را باعث ضعف خانواده می دانند. این احساسات سبب می شود که خانواده، فرد معتاد را علت آبرو ریزی و ضعف خانواده بدانند. چرا که هنوز این تصور که اعتیاد یک بیماری است را درک نکرده اند.
4- اضطراب و تشویش از آثار اعتیاد بر خانواده
زندگی کردن در کنار یک فرد معتاد با اضطراب و تشویش همراه است. فرد معتاد به خاطر شرایط خاصی که دارد رفتارهای ناهنجاری از خود نشان می‌دهد. فرد معتاد به دلیل دچار شدن به عوارض مصرف مواد مخدر مانند نئشگی، تبدیل به فردی غیر قابل اعتماد، فریبکار و حیله گر می‌شوند. همچنین افراد معتاد به دلیل ماهیت بیماری خود، امکان آسیب رساندن به اعضای خانواده را نیز دارند. بنابراین اضطراب و تشویش از عوامل اصلی تأثیر اعتیاد بر خانواده فرد معتاد به شمار می‌آید.
تأثیر اعتیاد بر همسر و فرزندان چگونه است؟
در زندگی زناشویی، معتاد شدن یکی از طرفین، تمام آرزوها و عهدها به نابودی کشیده می‌شود. فرد معتاد به دلیل انکار اعتیاد و دیگر رفتارهای نابهنجار خود، به بی اعتمادی شدیدی از طرف همسر خود دچار می‌شود. همچنین با پیشرفت شدت اعتیاد، فرد معتاد از وظایف و مسئولیت های خود سر باز زده و همه بار مسئولیت خانواده بر گردن طرف مقابل خواهد افتاد. او شروع به گوشه گیری می کند و نسبت به تمام مشکلات خانواده و زندگی بی اعتنا می گردد. روی آوردن به طلاق و از هم پاشیدن خانواده اثر اعتیاد بر خانواده است.
ترس، سردر گمی و احساس نا امنی، تأثیری است که اعتیاد بر فرزندان می گذارد. فرزندان احساس می کنند که فضای خانه دیگر برای آن‌ها امن نیست. بدین ترتیب، با افزایش سن و رسیدن به نوجوانی و جوانی، تمایل دارند خود را از محیط خانه دور کنند. در صورت طلاق والدین، وضعیت بدتر خواهد شد. زیرا فرزندان دیگر از محبت و حمایت والدین خود به طور همزمان برخوردار نیستند. این مشکلات خانوادگی یکی از علل معتاد شدن افراد است. زیرا زمینه معتاد شدن این کودکان در آینده را فراهم می آورد.
سخن آخر
با درگیر شدن یکی از اعضای خانواده به اعتیاد، تمام اعضای خانواده باید به یک شرایط جدید و متفاوت و وظایف جدید عادت کنند که در ابتدا این شرایط غیرقابل قبول و دشوار است. در کل تأثیر اعتیاد بر خانواده فرد معتاد بیشتر از حد تصور است و دوشادوش فرد معتاد اعضای خانواده نیز آسیب و آزار و اذیت می بینند. واضح است که پیشگری و آموزش های لازم جهت عدم روی آوردن به سمت مصرف مواد مخدر مقدم بر درمان است. اما در صورت وقوع چنین معضلی در خانواده، تنها راه چاره و درمان فرد معتاد، پذیرفتن آن به عنوان یک بیمار و درک و کمک به فرد بیمار است.
