اعتیاد در جوانان و نوجوانان کم سن و سال، دغدغه جدید خانواده های امروزی شده است. هر چند که اغلب خانواده ها تلاش می کنند تا از فرزندان خود در برابر اعتیاد محافظت کنند، اما باز هم سیر صعودی ابتلای نوجوانان به اعتیاد ادامه دارد. اعتیاد به شکل ویژه‌ای زندگی و آینده نوجوانان را تهدید می کند. آن‌ها در ابتدای مسیر زندگی هستند و استعمال دخانیات می‌تواند مسیر پیش رو را سخت و ناهموار سازد. بی اشتهایی، کاهش وزن و سیاه شدن دورچشم ها، از علائم اعتیاد در نوجوانان است. برای پیشگیری از اعتیاد نوجوان خود، لازم است ارتباط عاطفی والدین با یکدیگر و با فرزندان مناسب باشد.
اگر از ابتلا به اعتیاد فرزندتان واهمه دارید و یا متوجه رفتارهای غیر طبیعی در او شده‌اید، بهتر است دانش خود را نسبت به اینکه اعتیاد در نوجوانان چگونه است بالا ببرید. در ادامه راهکارهای درمانی را دنبال کنید تا بتوانید نوجوان خود را از منجلاب اعتیاد نجات دهید.
علائم اعتیاد در نوجوانان را چگونه تشخیص دهیم؟
تشخیص به موقع و فوری اعتیاد در نوجوان، به طرز قابل توجهی از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می کند. شما به عنوان والدین نوجوان موظفید بر رفتارها و اعمال فرزند خود نظارت کنید. نشانه‌های مصرف مواد مخدر، اغلب آشکار و محسوس است. اگر علائمی در نوجوان خود می بینید که شما را به شک انداخته است، می توانید از شخصی که در این کار تخصص دارد کمک بگیرید. همچنین در صورت تمایل، می توانید از کادر مدرسه بخواهید رفتارهای او را زیر نظر بگیرند و در این راه شما را یاری کنند.
علائم اعتیاد در نوجوان بستگی به نوع ماده مصرفی دارد. سر نخ اعتیاد به برخی مواد اعتیادآور و روانگردان را می‌توان در تغییر رفتار و روحیات فرزند خود پیدا کنید. در حالیکه مصرف برخی دیگر را با کنترل سلامت جسمانی و فیزیکی نوجوان می توان کشف کرد. با این حال بروز برخی نشانه ها محتمل خواهد بود.
1- تغییر رفتارهای نوجوان در مدرسه
غیبت خود سرانه و غیر قابل موجه در مدرسه و پایمال کردن قوانین مدرسه همزمان با افت تحصیلی شک‌برانگیز است. به ویژه زمانی که دیر رسیدن به خانه را نیز پیش گرفته باشد.
2- تغییر روحیات نوجوان
کودک شما، با ورود به دوره بزرگسالی، تغییرات زیادی از لحاظ ظاهر و روحیات می کند. اما زمانی که این نوع تغییرات همگی جنبه های منفی دارد، دیگر نمی توانید به بروز تغییرات معمول امیدوار باشید. مثلا زمانی که رفتار های ضد اجتماعی از خود نشان می دهد، دائما دروغ می گوید و یا دزدی می کند و به طور مکرر از شما پول می خواهد نشانه های خوبی نیستند. این علائم اگر همراه با پر حرفی و یا انزوای شدید باشد و ارتباط خوب و موثرش را با شما از دست داده باشد، مشکوک است.
3- تغییرات ظاهری و فیزیکی
علائم اعتیاد نوجوانان به موارد بالا ختم نمی شود. فرزند نوجوان شما با مصرف مواد مخدر، شلخته خواهد شد! معمولاً دیگر همانند قبل به ظاهر و زیبایی خود اهمیتی نمی دهد. مثلاً بوی ناجور می دهد و برای کنترل آن به طور افراطی از خوشبو کننده دهان و لباس استفاده می کند. گاهی نشانه‌هایی همچون اثرات سوختگی در لباس خود خواهد داشت.
در کنار تغییرات ظاهری، تغییرات فیزیکی و جسمانی نیز دور از ذهن نیست. در این حالت نوجوانان دچار بیخوابی می شوند. دور چشم ها به طور غیر طبیعی سیاه شده و درون آن کاملاً قرمز می شود. آن‌ها دائما به بیماری هایی شبیه به سرماخوردگی دچار شده و در صورت مصرف کوکایین، در ناحیه بینی دچار مشکل می‌شوند. خشکی دهان، بی اشتهایی و کاهش وزن از دیگر علائم اعتیاد نوجوانان به مواد مخدر است.
توجه داشته باشید، این علائم می تواند در اثر تغییرات دوران بلوغ نیز رخ دهد. بنابراین، وجود آن‌ها لزوماً به معنای اعتیاد نوجوان نیست. اما در صورتی که به این موضوع شک دارید، برای کشف حقیقت لازم است از او آزمایش تشخیص اعتیاد بگیرید. شناسایی دقیق علائم ظاهری فرد معتاد نیز کمک کننده است.
علت گرایش نوجوانان به اعتیاد چیست؟
همانطور که گفته شد، متأسفانه استعمال دخانیاتی همچون کمیکال، گل، متادون و شیشه در میان نوجوانان افزایش یافته است. بررسی علت گرایش به مواد مخدر، هم در پیشگیری اعتیاد به شما کمک خواهد کرد و هم در مسیر بهبودی و درمان نوجوان یاریگر شما خواهد بود.
1- کنجکاوی بیش از حد، از علل گرایش به مواد مخدر
علت بسیاری از اعتیادها در دوره حساس نوجوانی، کنجکاوی است. نوجوانان با توجه به اقتضای سن خود، بسیار کنجکاو و در اغلب موارد شرور هستند. آن ها تمایل دارند ناشناخته ها را کشف و تجربه کنند. اگرچه این روحیه در جوانان و بزرگسالان هم دیده می شود، اما بخش مهمی از آن در دوران نوجوانی نمایان می‌شود. گرایش به مواد روان گردان حاکی از همین موضوع است. علت مصرف گل در جوانان این است که آن ها دوست دارند بدانند بعد از مصرف ماده مخدر گل چه اتفاقی در مغزشان می افتد و چه حالاتی را تجربه می کنند.
2- عوامل محیطی و الگوهای مصرف کننده در خانواده
حضور یک فرد معتاد در خانواده، منجر به متشنج شدن اوضاع می گردد. نوجوانانی که در چنین خانواده‌هایی بزرگ می شوند و یا در محل تحصیل خود دوستان ناباب دارند، خواه و نا خواه به الگوبرداری از افراد معتاد پرداخته و مسیر آن‌ها را انتخاب می کنند.
زمانی که نوجوان در یک محیط ناسالم قرار می گیرد، با احتمال بیشتری به سمت مصرف دخانیات گرایش پیدا می کند. مثلاً زمانی که شما در محله‌های آلوده زندگی می کنید، مکانی که محل رفت و آمد پخش کننده های مواد مخدر است و دسترسی نوجوان به مواد مخدر کاملاً فراهم است. با این حال، اگرچه این عوامل مؤثرند، اما نمی توان گفت حضور در چنین محیط هایی به طور حتم افراد را آلوده می‌کند. چه بسا افرادی که در خانواده های تحصیل کرده، متشخص و در محله‌های خوب زندگی می کنند، اما به سمت مواد مخدر می روند. زیرا علت معتاد شدن افراد مختلف، بسیار متفاوت است.
3- استرس و فشار های دورۀ نوجوانی
متأسفانه بسیاری نوجوانان در دوره نوجوانی، تصمیماتی بزرگ می گیرند که اثراتی دراز مدت بر زندگی شخصی و تحصیلی‌شان دارد. همین عامل منجر می شود تا فشار روحی و روانی بر آن‌ها، به خصوص در سنین 16 تا 18 سال بسیار تشدید شود. استرس امتحانات، اضطراب مربوط به تعیین رشته و کنکور در کنار تغییرات هورمونی که در این دوره رخ می دهد، نوجوانان را به سمت مصرف مواد مخدر سوق می دهد. بلند پروازی‌های بیش از حد و رؤیا بافی‌های متعدد برای رسیدن هرچه سریعتر به خواسته‌ها نیز گاه در بروز این فشارها مؤثر است.
4- اختلالات روحی
نوجوانانی که به اختلالات روحی و روانی دچار هستند، بیش از سایرین در خطر ابتلا به اعتیاد هستند. بخصوص افرادی که اعتماد به نفس پایین دارند. کاهش اعتماد به نفس در رنج سنی 14 تا 16 سال بسیار شایع است. کاهش اعتماد به نفس گاه ممکن است باعث شود فرد دوستان زیادی نداشته باشد. از این رو، سعی می کند با انجام رفتارهای پر خطر و مصرف دخانیات توجه سایرین را به خود جلب کنند. ناگفته نماند داشتن دوستان زیاد و متعدد نیز در دورۀ نوجوانی چندان خوب نیست. به ویژه اگر از خانواده های با سطح فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مختلف باشند.
اختلال افسردگی نیز به همین میزان مخرب است. بعضی از نوجوانان افسرده، مصرف قرص‌های روانگردان را دریچه‌ای برای رهایی از غم و افسردگی می دانند. احساس آرامش و سرخوشی که از پس مصرف مواد مخدر به دست می آید، نیروی محرک و انگیزه اصلی اعتیاد نوجوانان افسرده است.
5- تبلیغات فریبنده نسبت به برخی مخدرها
نوجوانان در محافل دوستی خود، اخباری را دست به دست می کنند که اغلب فریبنده است. صحبت‌هایی که پایه و اساس علمی ندارند. برای مثال، صحبت در بارۀ مصرف ترامادول؛ اینکه مصرف این ماده بدون ایجاد اعتیاد، منجر به افزایش هوشیاری و تمرکز ذهنی در ایام امتحانات می شود! و یا برخی مصرف کاکوئین را عامل مؤثر در به دست آوردن وزن ایده آل می دانند. ممکن است فرزند شما با شنیدن این اخبار ترغیب شود تا اعتماد به نفس از دست داده خود را با مصرف این نوع مواد بازسازی کند. در این حالت دخترانی که به دنبال تناسب اندام هستند و افرادی که به دنبال موفقیت‌های چشمگیر تحصیلی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به اعتیاد چنین موادی واقع می شوند.
6- ناتوانی در نه گفتن!
آیا فرزند شما می‌تواند در برابر وسوسه‌های بیرونی مقاومت کند و نه بگوید؟ عموماً افرادی که خجالتی هستند و جرأت نه گفتن را ندارند، هر بادی که بوزد به همان سمت می‌روند. در این حالت، ممکن است نتوانند در برابر وسوسه دوستان خود مقاومت کنند. برای پذیرفته شدن در جمع دوستان و هماهنگ شدن با همسالان خود، به اعتیاد دچار شود.
7- خشم و عصبانیت کنترل نشده
خشم، پرخاشگری و سرکشی خصوصیاتی است که در اغلب نوجوانان دیده می‌شود. این مسئله می تواند زمینه‌ساز بزهکاری و مصرف مواد مخدر، به ویژه در پسران شود. اگر فرزند شما نداند چطور خشم خود را بدون آسیب زدن به خود و دیگران مهار کند، بدون شک ارتباط صحیح خود را با دنیای اطراف از دست می دهد. از این رو بسیار مستعد استعمال دخانیات خواهد بود.
عوارض اعتیاد در نوجوانان
اعتیاد در نوجوانان، همچون اعتیاد در بزرگسالان، عوارض و پیامدهای منفی بسیاری به جای می گذارد. عوارض مربوط به اعتیاد در نوجوانی را می توان در سه دسته کلی بیان کرد.
عوارض جسمانی:
- کاهش وزن به طور غیر طبیعی
- اختلالات گوارشی متعدد
- آسیب‌های عضلانی
- اختلالات کبدی و کلیوی
- عفونت‌های خطرناک (هپاتیت و ایدز)
- اختلالات قلبی – عروقی
- سکته‌های قلبی و مغزی، آتروفی مغز و از بین رفتن سلول‌های مغز
- ناتوانی جنسی و عقیمی
- از دست دادن زیبایی
- پیری زودرس در فعالیت‌های مغزی
عوارض روحی و روانی:
- اختلال خواب
- اختلالافسردگی
- اختلالات روانی شدید و پایدار
- شک و توهم
- تشدید نشانه های مشکلات روحی و روانی موجود
- مشکل در توانایی های ذهنی همچون تمرکز
- خشم و پرخاشگری
پیامد های اجتماعی اعتیاد نوجوانان
- مشکل در پیدا کردن دوست و برقراری ارتباط با اطرافیان
- تغییرات شخصیتی منفی و گرایش به سمت بزهکاری های دیگر
- از دست دادن دوستان خوب و مثبت
- به خطر افتادن موقعیت تحصیلی
- مشکلات قانونی
برای پیشگیری از اعتیاد نوجوان چه کنیم؟
خانواده اصلی ترین نقش را در سلامت فرزند خود دارد. برای اینکه بتوانید فرزندتان را از گزند اعتیاد در امان نگه دارید، موارد زیر را جدی بگیرید:
- ارتباط رفتاری و عاطفی مناسبی با همسرتان داشته باشید. زیرا بدین تریتیب، کانون خانواده دلگرم کننده است و آرامش کافی را به روح و روان فرزند تزریق می کند.
- اگر پدر یا مادری با پسر یا دختر خود دچار اختلاف شد، همسر به طرفداری بیجا از فرزند جبهه نگیرد! حتی اگر حق با فرزندتان است، قضاوت اشتباه همسرتان را در خلوت به او بگویید.
- با فرزندتان مهربان باشید، به او توجه کنید و برای او به میزان کافی وقت بگذارید.
- از همان کودکی، طوری رفتار کنید که فرزندتان بتواند مشکلات و اشتباهات خود را بیان کند و با شما درمیان بگذارد.
- گهگاه به عنوان پدر یا مادر، با فرزندتان به گپ و گفت بپردازید.
- گاهی با فرزندتان به خرید بروید. این کار علاوه بر ایجاد صمیمیت بیشتر، سبب می شود با روحیات او بیشتر آشنا شوید.
- اختلافات و مشاجره های همسرانه خود را دور از حضور فرزند رفع کنید.
نتیجه گیری
اعتیاد در نوجوان یک مسئله شایع و رایج در دنیای امروز است. اگر متوجه اعتیاد فرزند خود شده اید، تصور نکنید دنیا به آخر رسیده است. در این مسیر شما تنها نیستید. اما لازم و ضروری است که راهکارهای درمانی را از طریق مشاوره های ترک اعتیاد دریافت کنید. یک مشاور خبره و دلسوز می تواند از شما و فرزندتان در این مسیر حمایت کند و با ارائه متدهای علمی و روانشناختی، در بهبود و درمان اعتیاد فرزندتان، یاریگر شما باشد.
